Spotkałem kilka dni temu znajomego, trochę ode mnie starszego krytyka filmowego, namiętnego fana kina. Gadamy sobie, oczywiście o filmach, co widzieliśmy ostatnio, wreszcie on mówi: mniej już oglądam, bo mam problemy z pamięcią. Kiedyś pamiętał nazwiska, tytuły, przebieg akcji, sceny, był wręcz fenomenem, przez wszystkich podziwianym.
No i znowu wracam do tego samego problemu. Nie chodzi o to, by się skarżyć, ale by zaświadczyć, że coraz częściej obcowanie z kulturą staję się dla nas, dla mnie, ciągłą walką z ułomnością pamięci, by przyjemność nie kończyła się w momencie zamknięcia książki, wyjścia z koncertu czy sali kinowej. Trzeba więc nieustannie wspominać, notować, rozmawiać.
Co do kina mam jeszcze jeden staruszkowy kłopot. Mam wrażenie, że mój sposób widzenia filmów, powiedziałbym nawet system wartości, stopniowo oddala się od dominujących w przestrzeni kultury głosów ludzi z młodszych generacji, tych, którzy wyznaczają główne nurty rozwoju kina. To pewnie nie do końca precyzyjne sformułowanie, po prostu przez wiele lat czułem, że płynę w głównym nurcie, że kinematografia się zmienia i rozwija, ja tym przekształceniom towarzyszę, rozumiem je, nie odstaję. Teraz jest inaczej.
Dlatego bardzo się ucieszyłem, kiedy nadarzyła się okazja, by zostać członkiem Jury Międzypokoleniowego na warszawskim festiwalu filmów dokumentalnych Millenium Docs Against Gravity. Festiwal ma wiele sekcji programowych, oprócz profesjonalnego jury oceniającego filmy uczestniczące w konkursie głównym (w tym roku przewodniczyła mu Agnieszka Holland) są też inne konkursy, a werdykt w jednym z nich, na najlepszy debiut, wydaje skład amatorski, w którym współpracują z sobą nastolatki i ludzie w wieku, nazwijmy to, bardzo słusznym (ja byłem, rzecz jasna, najstarszy). Bardzo byłem ciekaw rozmów z młodymi ludźmi. O tych z mojego pokolenia jakoś w ogóle nie myślałem. Ostatecznie była nas piątka, w tym dwie licealistki.
Mieliśmy do obejrzenia 12 filmów na seansach zaplanowanych podczas pierwszych czterech dni festiwalowych, w różnych kinach śródmiejskich. Wyobrażałem sobie, że będzie okazja, aby pogadać między kolejnymi projekcjami, zależało mi na tym, ale kiepsko się składało. Jedna z nastolatek na ogół mi umykała, z drugą udało mi się ze dwa razy powymieniać uwagami i wrażeniami, i to było bardzo sympatyczne. Bałem się jednak, że kiedy już dojdzie do obrad jury, a były zaplanowane po naszym ostatnim seansie, o dziesiątej wieczorem, to przeważy chęć, by jak najszybciej wypełnić obowiązek wybrania najlepszego filmu i skończyć. A ja chciałem rozmawiać. No więc w miarę możliwości, w przelotnych rozmowach, starałem się chociaż zorientować, co się komu podoba i dlaczego, a co nie wzbudza entuzjazmu. Oczywiście byłem trochę zawiedziony, że ani razu nie udało się wspólnie pójść gdzieś na kawę, zintegrować, bliżej poznać, jak najszybciej wyjść poza relacje oparte wyłącznie na tym, że mamy tu na festiwalu określoną funkcję. Mimo wszystko trochę udało nam się wcześniej poznać, czegoś o sobie nawzajem dowiedzieć, tak więc w poniedziałek 6. września wieczorem, kiedy usiedliśmy przy stole w pustym już hallu kina Muranów, atmosfera nie była na szczęście aż tak oficjalna.
Przyjęliśmy dobrą, moim zdaniem, formułę, że będziemy rozmawiać tylko o 3-4 filmach, które wcześniej wspólnie uznamy za najbardziej interesujące. Dyskusja pokazała, że na dwa z tych czterech wybranych filmów patrzymy różnie, przy czym źródłem różnic jest przynależność do dwóch różnych pokoleń. Świetnie, o to właśnie chodzi, tego oczekiwałem i tego chciałem. Założyłem sobie wprawdzie, że jeśli naprawdę dojdzie do poważniejszego sporu, poprę młodych, bo to ich spojrzenie powinno się liczyć, ale to tylko moja wyobraźnia tak pracowała, w rzeczywistości kontrowersji wielkich nie było. Dziewczynom podobał się polski film, który był rodzajem kroniki pierwszego pandemicznego roku. Był to wyraźnie temat im bliski, ważny, z ich życia. Łatwo było jednak wykazać, że kronika jest niepełna, powierzchowna, w ogóle nie dotyka głównych problemów, w tym sensie więc rozczarowująca, jest zaprzepaszczoną szansą powiedzenia czegoś istotnego. Nas, starych, poruszył krótki film oparty na rejestracji rozmów petersburskich emerytów z telefonistką centrum pomocy. Też pandemiczny, ale pokazujący w sposób dyskretny i oszczędny skalę tragedii, skalę nieprzygotowania i niewydolności systemu pomocy społecznej, owszem w Rosji, ale przecież nie tylko. Dla dziewczyn ten film był zbyt monotonny, nużący, w tej litanii skarg, żalów, nieszczęścia, ale też w sposobie realizacji – w obrazie widzimy po prostu mury starych, zniszczonych petersburskich kamienic. Szkoda, że nie było czasu dłużej porozmawiać, bo jest to chyba tematyka nadająca się do dyskusji w międzypokoleniowym gronie. Tak czy inaczej nie mieliśmy wątpliwości, że najlepsze są dwa inne filmy, tu kontrowersji nie było. Ostatecznie nagrodziliśmy „Czarnego Jezusa”, niemiecki film włoskiego reżysera Luki Lucchesiego.
O samych filmach festiwalowych napiszę, mam nadzieję, oddzielnie. Tu wspomnę tylko, że bardzo się cieszę z naszego wyboru. Uważam, że „Czarny Jezus” jest nie tylko ciekawą, oryginalną, wielowątkową opowieścią, ale przede wszystkim przewyższał inne filmy z naszej sekcji pod względem warsztatowym. Świetny montaż, zdjęcia, muzyka, sposób wykorzystania tej muzyki, konstrukcja; oglądanie go sprawiło mi wielką przyjemność. Żadna z moich jurorek nie podnosiła wprawdzie tego rodzaju atutów, ale może film po prostu tak działa na widza, że niekoniecznie trzeba dostrzegać, jak np. porusza się kamera. Producentem nagrodzonego filmu jest Wim Wenders i wydaje mi się, że jego wpływ jest w obrazie widoczny. Nasza nagroda koresponduje w pewnym sensie z Grand Prix konkursu głównego, animowanym duńskim dokumentem „Przeżyć”. Tematem obu filmów jest problematyka związana z imigrantami i uchodźcami. Pewnie wydając werdykt nie myśleliśmy o tym, co się dzieje na wschodzie Polski, a jednak gdzieś w głowie to wszystkim siedziało.
